Sztuka protestancka na Pomorzu 1535–1684
Prezentowane opracowanie jest zmienioną wersją pracy doktorskiej autora obronionej na Uniwersytecie Wrocławskim. Obszerne wydanie wzbogacone licznymi ilustracjami (na 92 stronach), pokaźną bibliografią, w tym materiałem źródłowym. Prezentuje treści historyczne, artystyczne i religijne na terytorium historycznego księstwa pomorskiego w wiekach XVI–XVII. Tematem przewodnim jest sztuka kościoła ewangelickiego, w tym architektura, ołtarze, ambony, chrzcielnice, obrazy, epitafia i inne elementy liturgicznego wyposażenia. Wraz z utworzeniem Krajowego Kościoła w państwie Gryfitów zmienia się wnętrze świątyń, tematyka przedstawień religijnych, przebieg liturgii oraz indywidualne pojmowanie pobożności. Wnioski i sądy przedstawione przez autora nie zamykają dyskusji nad poruszanym tematem, lecz stanowią uzupełnienie dotychczasowych badań.
Przedmiotem niniejszej pracy stanowią treści i funkcje sztuki protestanckiej na obszarze historycznego księstwa pomorskiego w latach 1535-1684. Dolną granicę chronologiczną wyznacza rok wydania "Porządku Kościelnego" (1535) jako podstway prawnej dla funkcjonowania ewangelickiego Kościoła Krajowego w państwie Gryfitów. [...] Górną granicę chronologiczną stanowi rok śmierci ostatniego biskupa kamieńskiego, a zarazem spadkobiercy i kontynuatora tradycji Gryfitów, Ernesta Bogusława von Croya (1684)...
Marcin Wisłocki, Wstęp
Spis treści
Wstęp |
s.11 |
1. Kościół na Pomorzu w XVI i XVII wieku |
s.21 |
1.1 Początki reformacji na Pomorzu |
s.21 |
1.2. Pomorski kościół krajowy w dobie konfesjonalizacji |
s.24 |
1.3. Pomorski kościół krajowy w dobie ukształtowanej ortodoksji |
s.29 |
1.4. Kościół w państwie podzielonym pomiędzy szwecję i brandenburgię |
s.31 |
2. Stanowisko pomorskich teologów protestanckich w sprawie sztuki kościelnej |
s.35 |
2.1. Tumulty obrazoburcze w 20. latach xvi wieku i ich echa |
s.35 |
2.2. Problematyka sztuki w pomorskim prawie kościelnym |
s.38 |
2.3. Wypowiedzi pomorskiego duchowieństwa ewangelickiego na temat sztuki kościelnej |
s.42 |
Ekskurs: obrazowość katechetycznych druków pomorskich xvi i xvii wieku |
s.48 |
3. Protestancka architektura kościelna na pomorzu |
s.52 |
3.1. Książęce kaplice zamkowe |
s.53 |
3.2. Użytkowanie i modernizacje budowli średniowiecznych |
s.55 |
3.3. Główne typy i forma pozostałych kościołów |
s.57 |
3.4. Programy ideowe budowli kościelnych |
s.61 |
4. Sztuka w służbie ewangelickiej konfesji - treści i funkcje wyposażenia wnętrz kościołów |
s.63 |
4.1. Ołtarze |
s.63 |
4.1.1. Typy ołtarzy |
s.63 |
4.1.2. Programy ideowe |
s.68 |
A. Programy eucharystyczne |
s.68 |
B. Programy konfesyjne |
s.74 |
C. Programy typologiczne |
s.80 |
D. Indywidualne programy konfesyjne |
s.83 |
E. Rozbudowane programy pasyjne |
s.85 |
4.1.3. Funkcje ideowe i symbolika ołtarzy |
s.88 |
4.2. Ambony |
s.91 |
4.2.1. Rola kazania w pomorskim kościele krajowym |
s.91 |
4.2.2. Typy ambon |
s.92 |
4.2.3. Programy ideowe |
s.95 |
A. Korpus i schody |
s.95 |
B. Podpora |
s.105 |
C. Bramka |
s.106 |
D. Zapiecek |
s.109 |
E. Baldachim |
s.111 |
4.2.4. Funkcje ideowe i symbolika ambon |
s.114 |
4.3. Chrzcielnice |
s.118 |
4.3.1. Rola sakramentu chrztu w pomorskim kościele krajowym |
s.118 |
4.3.2. Typy chrzcielnic |
s.121 |
4.3.3. Programy ideowe |
s.124 |
A. Programy złożone z narracyjnych scen związanych z teologią i liturgią chrztu |
s.124 |
B. Programy złożone z pojedynczych przedstawień figuralnych |
s.127 |
C. Programy alegoryczne i emblematyczne |
s.130 |
D. Programy inskrypcyjne i heraldyczne |
s.132 |
4.3.4. Funkcje ideowe i symbolika chrzcielnic |
s.133 |
4.4. Dekoracje ław, empor, ścian, stropów i sklepień |
s.136 |
4.4.1. Ławy |
s.136 |
4.4.1.1. Rola ław w organizacji przestrzeni kościołów |
s.136 |
4.4.1.2. Programy ideowe |
s.139 |
A. Narracyjne cykle biblijne |
s.140 |
B. Exempla virtutis - przedstawienia postaci biblijnych, świętych, reformatorów i personifikacji Cnót |
s.141 |
C. Programy heraldyczne i inskrypcyjne |
s.145 |
4.4.2. Empory |
s.146 |
4.4.2.1. Miejsce i funkcja empor we wnętrzu kościelnym |
s.146 |
4.4.2.2. Programy ideowe |
s.148 |
A. Programy katechetyczne |
s.148 |
B. Programy alegoryczne i emblematyczne |
s.154 |
C. Programy heraldyczne i stanowe |
s.157 |
4.4.3. Malowidła ścienne |
s.158 |
4.4.4. Dekoracje malarskie stropów i sklepień |
s.161 |
4.4.5. Funkcje ideowe i symbolika dekoracji ław, empor, ścian, stropów i sklepień |
s.165 |
4.5. Konfesjonały |
s.167 |
4.5.1. Lokalizacja i forma |
s.168 |
4.5.2. Programy ideowe |
s.169 |
4.6. Organy |
s.175 |
4.6.1. Rola muzyki w liturgii pomorskiego kościoła krajowego |
s.175 |
4.6.2. Fundacje organów forma prospektów organowych |
s.178 |
4.6.3. Programy ideowe |
s.182 |
4.7. Obrazy |
s.187 |
4.7.1. Przedstawienia alegoryczne i typologiczne |
s.189 |
4.7.2. Przedstawienia katechetyczne |
s.191 |
4.7.3. Przedstawienia sądu ostatecznego |
s.194 |
5. Protestanckie epitafia na pomorzu |
s.197 |
5.1. Typy i forma |
s.197 |
5.1.1. Epitafium obrazowe |
s.200 |
5.1.2. Epitafium portretowe - pomnik epitafijny |
s.202 |
5.1.3. Epitafium inskrypcyfne |
s.204 |
5.1.4. Epitafium heraldyczne |
s.206 |
5.2. Programy ideowe |
s.208 |
A. Wczesne programy konfesyjne |
s.208 |
B. Epitafia ze sceną Ukrzyżowania |
s.209 |
C. Epitafia z inną sceną pasyjną |
s.212 |
D. Epitafia ze sceną Zmartwychwstania |
s.213 |
E. Epitafia z programem odnoszącym się do innej obietnicy zmartwychwstania |
s.215 |
F. Indywidualne programy biograficzne, moralizatorskie i konfesyjne |
s.216 |
5.3. Funkcje ideowe i symbolika pomorskich epitafiów... |
s.220 |
6. Protestancka sztuka na pomorzu wobec teologicznych kontrowersji epoki |
s.223 |
6.1. Okres krystalizacji wyznania luterańskiego |
s.223 |
6.2. Okres „drugiej reformacji" i wojny trzydziestoletniej |
s.227 |
6.3. Okres okupacji brandenburskiej i szwedzkiej po pokoju westfalskim |
s.233 |
7. Protestancka sztuka na pomorzu wobec tradycji średniowiecznej |
s.237 |
7.1. Adaptacje dzieł średniowiecznych |
s.238 |
7.2. Reinterpretacja kultu świętych |
s.243 |
7.3. Odnowienie tradycji medytacji i mistyki |
s.250 |
7.3.1. Programy pasyjne około roku 1600 |
s.250 |
7.3.2. Odzwierciedlenie „serdecznej pobożności" w przedstawieniach chrystologicznych |
s.254 |
7.3.3. Tendencje mistycyzujące w przedstawieniach alegorycznych i kompozycjach emblematycznych |
s.256 |
8. Protestancka sztuka na pomorzu wobec jednostki, społeczeństwa i regionu |
s.261 |
8.1. Fundacje dzieł sztuki kościelnej w oczach współczesnych |
s.261 |
8.2. Upamiętnienie i gloryfikacja przez sztukę |
s.263 |
8.2.1. Rola portretu |
s.263 |
A. Portret „identyfikujący" |
s.267 |
B. „Uobecnienie" książęcych i szlacheckich patronów w pelnoplastycznej figurze |
s.269 |
C. Portrety reformatorów i pastorów jako wyraz lokalnej tożsamości ewangelickich gmin |
s.270 |
8.2.2. Rola herbów i gmerków |
s.273 |
8.2.3. Rola inskrypcji |
s.276 |
8.3. Nadmorski genius loci? |
s.279 |
9. Treści i funkcje protestanckiej sztuki pomorza na tle pozostałych obszarów objętych reformacją luterańską |
s.283 |
Protestant art in pomerania 1535-1684 summary |
s.290 |
Bibliografia |
s.308 |
I. Źródła |
s.308 |
A. Niepublikowane |
s.308 |
B. Publikowane |
s.308 |
II. Literatura |
s.341 |
Spis ilustracji |
s.391 |
Ilustracje |
s.401 |
Indeks nazw geograficznych |
s.493 |
Indeks osób |
s.504 |
Indeks ikonograficzny |
s.522 |
Indeks wersetów i sygli biblijnych |
s.537 |